Een vrije orde als ruimtelijk vormgever:
Wanneer men over structuur spreekt denken we in de eerste plaats aan een geheel van kolommen, balken, ribben en muren die het gebouw dienen recht te houden. Ook de voorbije jaren werd in de opleiding al te vaak op die manier structuur benaderd. In de meeste gevallen wordt gezocht naar een degelijk concept waarbij structuur slechts een tool is om het geheel in stand te houden. Op die manier komen we soms tot de constatatie dat bij het bouwen van finale maquettes, het concept dient veranderd te worden omwille van de nodige structurele ingrepen vereist om het geheel te laten rechtstaan. Het gevolg hiervan is dat sterke concepten, inzake vormgeving, ruimtelijke kwaliteit en architectuur dreigen te verwateren of verzwakken. Maar in mijn ogen is de tool logischerwijs een element waarmee men een concept juist makkelijker laat lezen of begrijpen door de bezoeker of bewoner van het bouwwerk.
In deze masterproef doe ik onderzoek naar de structurele logica van een grid en hoe de invulling van dit grid een invloed kan hebben op de ruimtelijke kwaliteiten van de architectuur. Een structureel grid is een orde of dwangmatige herhaling die optreedt wanneer we de structurele elementen die het gebouw dragen, naar het grondplan vertalen. Een grid kan ook slechts een eenmalige manier van schikken zijn of een raster van waaruit ruimtes zijn ontstaan. Een grid kan dus perfect niet-structureel zijn.
Vandaar ook mijn onderzoeksvraag: hoe kan een structuur worden bewerkt of getransformeerd om een vrije orde te generen en kan deze vrije orde een ruimte als gevolg hebben?
Structuur is de basis van een goed georganiseerd ontwerp met een duidelijke opbouw en logica. Ze vormt het ‘kader’ voor de menselijke activiteit die zich in de ruimte zal manifesteren. Er wordt een basis voorzien waardoor het programma in de toekomst gewijzigd kan worden en de ‘open’ structuur, een uitbreiding of verandering toelaat.
Er ontwikkelt zich een onderzoek door een wisselwerking tussen een abstracte theorie en een reële site waarop het wordt toegepast. Dit resulteert in een structureel systeem of een veranderlijke module die op zijn beurt voor de vrije orde of een orde die niet aanvoelt als een dwangmatige schikking van kolommen en waarbij de ruimtes een gevolg zijn van deze vrije orde.
Veranderlijke module die de vrije orde doet ontstaan
De reële ontwerpsite
Vanuit deze logica wordt mijn onderzoek gevoerd. Naast structuur als drager van het gebouw is het ook als ordennend systeem een hoofdprioriteit en een allesbepalend concept voor de ontworpen architectuur. Het is de tool om een concept duidelijk en leesbaar te maken naar het publiek toe. De spelregels worden in dit geval niet door de architect opgelegd, maar zullen een gevolg zijn van de structurele ingrepen die zullen plaatsvinden.
Er volgt een wisselwerking tussen de abstracte vrije ruimte en een reële ontwerpsite. Ik ontwerp een abstracte module die gevormd wordt door een aantal structurele parameters. Twee portieken zullen gebruikt worden als ondersteunend elementen onder de bestaande vakwerken of vierendeelliggers. Eén van de portieken zal op druk belast worden en door een uitkraging, trekspanning doen ontstaan in de tweede portiek die daardoor op zijn beurt kipinstabiliteit (uitbuigen van de kolom in de dwarse richting) neutraliseert.
Deze abstracte module wordt doorheen het onderzoek getest in de software Diamonds om zo verschillende scenario’s uit te werken. Die bekomen resultaten zullen worden toegepast op de bestaande site. Er ontstaat dus in de abstracte ruimte een vaste module die, bij het toepassen op een andere site, een volledig ander resultaat zou kunnen weergeven.
De Oude Stelplaats van De Lijn in Assebroek (Brugge) kan een ideale site zijn om dit onderzoek te gaan uitvoeren. Er is een bestaande structuur aanwezig die opgebouwd werd bij het begin van de 20ste eeuw (1900-1918). De volledige overdekte stelplaats is vormgegeven door een vakwerken- en vierendeelstructuur aan de hand van deze elementen worden sheddaken gevormd.
Het ontwerp:
De volledig site wordt opengewerkt en er ontstaat één grote publieke ruimte die doorloopt onder de overkoepelende structuur. Er volgt een vervaagde binnen-buiten grens aangezien ook plekken onder de oude basisstructuur buitenruimte zullen worden. Er zijn slechts enkele afgesloten ruimtes of compartimenten binnen het geheel van oude en nieuwe structuur. Deze verschillende afgescheiden delen zijn zichtbaar in het nieuwe masterplan.
De oude toegang wordt behouden en de bijhorende kleine gebouwtjes zoals de bushalte en carwash blijven staan. Deze worden gerestaureerd vormen een nostalgische verwijzing naar het verleden. Het mag nog altijd gezien zijn dat de site ooit een zeer actieve locatie was in Assebroek. Bovendien ligt hier een belangrijke fietsverbinding richting het OLVA College en Sint-Kruis. In het zuiden van de site wordt de doorgang naar het Gaston Roelandtsplein geherwaardeerd. Aan de westkant wordt de oude stenen muur plaatselijk opengemaakt om de aanwezige fietsverbinding te laten toekomen op de site. En op de noordelijke zijde van de plot komt ook een verbinding of opening naar de Tramstraat toe. Zo worden zichten in alle richtingen mogelijk en wordt het omsloten karakter van de voormalige stelplaats doorbroken.
Niet alleen de zichten rondom de site worden aanwezig gesteld maar ook de zichtassen vanop de site naar buiten toe. Door het openmaken van de stelplaats zijn verschillende doorzichten mogelijk en stelt ook het gebouw zich open naar de omgeving toe. Op die manier kan een aantrekkelijke publieke ruimte zich ontplooien in het hartje van Assebroek.
Door het strippen van de voormalige stelplaats en het ophangen van de verschillende vloerelementen aan de oude basisstructuur verdwijnen op vele plaatsen de schuine sheddaken. Zo zullen schuine en platte daken elkaar afwisselen want op de plaats waar geen structuur wordt opgehangen kunnen de oude structuren aanwezig blijven, weliswaar zonder dak zodanig dat de ruimte eronder wel degelijk buitenruimte is.
Een open einde:
Stel dat de overkoepelende structuur te klein zou worden dan kan het portiekensysteem uitgebreid worden. Zo kan een extra uitkraging aan een van de portieken, die op trek wordt belast, ervoor zorgen dat er een nieuwe portiek op druk nodig is om dit tegen te werken. Van daaruit kan een oneindige herhaling gestart worden die zich vervolgens ontplooit over de gehele plot en dezelfde structurele principes hanteert (portiek op druk gevolgd door portiek op trek).
Dit zal opnieuw voor structurele uitdagingen zorgen. En ook hier zal de horizontale belasting een beslissende rol blijven spelen.
Structuur zal in die zin, zowel binnen als buiten, een vrije “gevoel” van orde genereren en bovendien zal zij de spelregels van de speelruimte bepalen. Zij vormt de basis voor het vormen van open en gesloten ruimtes, kan op ieder moment als voltooid worden aangenomen en is tegelijk oneindig uitbreidbaar.
Tomàs Lepoutre – Masterproef Studio Structuur 2020