Master Architectuur semester 2
Campus Sint-Lucas Gent
Docenten: Joris Van Reusel, Daan De Volder
VLOED@DOEL: veerkracht in de polders
De kunst van richting te veranderen
Bouwen aan transitie
In de studio VLOED nemen we de handschoen op om vanuit het vakgebied architectuur nieuwe ideeën te ontwikkelen die de Toekomst van de Lage Landen vorm kunnen geven, vertrekkend vanuit de noodzaak om vloedbestendig te zijn en het waterrijk, natuurlijk landschap alle kansen te geven. Kansen tot behoud en herstel van biodiversiteitsrijke natuur en waardevolle landschappen – ook dat maakt deel uit van ons kwetsbaar patrimonium – en tot natuurlijke waterbuffering en -infiltratie, tot sponswerking om klimaatextremen probleemloos te kunnen opvangen. Maar ook kansen om ànders te bouwen, en àndere ruimtelijke voorzieningen te ontwikkelen: amfibisch wonen, autarkische nederzettingen, stadsnatuur, mangrovewijken, tidal urbanism, TP/PT strategie….
Projecten kunnen gedacht worden op verschillende schalen en domeinen: van de enkelvoudige woning tot een landschapsproject, van een erfgoedobject tot energie infrastructuur, van publieke ruimte tot interieur, van stedenbouwkundig tot tuinproject… Ze zijn onderbouwd en gedragen, maar tevens visionair! Het vergt het kritisch analyseren van de bestaande omgeving, het integreren van wetenschappelijke en technische kennis en inzichten, en het verbeeldingsrijk durven herdenken van de ruimte én onze levenswijze. Het vergt creativiteit en sociaalgevoelige antennes om van deze klimaatuitdagingen tevens een maatschappelijke stap vooruit te maken. Hoe kan het inzetten op klimaatrobuuste architectuur ook een sociaal inclusieve, verbindende kracht zijn? Kunnen architecten zo ook een andere samenleving (op-) bouwen, en de transitie concreet maken? Kan architectuur een gamechanger zijn? Kan erfgoed daarbij een belangrijke drager zijn, die de noodzakelijke transitie geworteld houdt in de ziel van onze ruimte? Kan een VLOED-project een steen verleggen in de rivier? Kan het de richting veranderen?
Een belangrijke inspiratie- en reflectiebron daarbij vormt het essay ‘De Toekomst van Nederland’ van Floris Alkemade (en zijn hierop gebaseerde lezing ‘De Toekomst van de Lage Landen’ gehouden op onze school dd 17.02.2022).
Speelveld Scheldeland-Doelland
Het geografisch studiegebied van VLOED (een thema dat ook aan bod komt in Opo Barg 55) is (voorlopig) beperkt tot het stroomgebied van de Schelde, de centrale Vlaamse rivier met haar “invloedssfeer”. In dit Scheldeland liggen steden als Gent, Aalst, Dendermonde, Boom, Antwerpen, Terneuzen en Vlissingen. Maar tevens belangrijke ‘natte gebieden’ zoals de Dendervallei, de Durme- en Rupelvalei, de Scheldepolders (het Doelland) en het Verdronken land van Saeftinghe.
In de opo Marg 24 (1e master, semester 2) wordt het stroomgebied verkend (o.a. resulterend in verrassende mappings), worden ideeën voor nieuwe ruimtelijke concepten geformuleerd, en wordt ingezoomd op een deelgebied (Aalsterland, Doelland,…), om concepten verder uit te diepen en te vertalen naar concrete architectuurprojecten.
In academiejaar 2022-2023 nemen we draad weer op in het dynamische gebied rond Doel, waar we al eerder (succesvol) ontwerp- en onderzoekoefeningen deden. Die droegen bij tot het recent gevormd nieuw Toekomstverbond Doel en Scheldepolders (april 2022), een breed gedragen kader voor de herontwikkeling van de regio én de heropbouw van Doel (met het Plan Doelland als onderlegger).
Er is een concrete samenwerking met de Vlaamse ergfoedorganisatie HERITA (1) in het vooruitzicht, die de komende jaren officieel het beheer van de in Doel gelegen erfgoederen op zich neemt. Daarmee wordt een belangrijke nieuwe stap gezet in het uniek proces dat we vanuit de faculteit architectuur al sinds enkele jaren ontwikkelen. De focus kan daarbij liggen op:
- het verder zetten van ontwerpend en cultuurhistorisch onderzoek omtrent de aanwezige en verdwenen panden, naar een lokaal architectuur-kwaliteits-plan (tot concrete dossiers voor de herbestemming en restauratie van woningen en monumenten). Op 16.02.2023 zal een presentatie over de reeds opgestarte concrete renovatiedossiers plaatsvinden.
- de komst van een nieuw museum voor de het historische schip de Kogge naar Doel: een uitdaging op internationaal niveau (op 9.11.2022 kondigde Vlaams minister Van Diependaele de beslissing hierover aan).
- de uitwerking van een landschapsproject in het kader van het Grenspark Groot Saeftinghe (GGS)
- maar ook op het mentaal en sociaal aspect van het ‘verlies’: voor velen uit de gemeenschap is het erg moeilijk om een ommekeer in het proces van Doel als positief te ervaren, omdat de pijn van het gedwongen vertrek en het verlies van hun dorp te groot is. Toch moet dit ook worden meegenomen in een toekomstgericht verhaal. Hoe kunnen we dit ruimtelijk vertalen, en de littekens, maar ook de afwezigen een plaats/ruimte geven in dit gehavend dorp? Een memoriaal voor de oud-Doellenaars?
In alle pistes worden samenwerkingen met reële maatschappelijke en professionele instanties voorzien: de Vlaamse overheid (Werkgroep Doel), de lokale overheid (gemeente Beveren), Herita vzw, de lokale Erfgoedgemeenschap Doel & Polder (Johan Devriendt), GGS, lokale verenigingen en bewonersgroepen.
Wij werken met twee fasen: een thematische analyse-fase (in groep of kleine teams, zelf te kiezen) en een ontwerpfase (individueel, maar kan mogelijk ook in groep) op een zelf te kiezen site. Een thematische studiereis is, op verzoek van de groep, mogelijk.
(1)Herita vzw is een brugorganisatie en netwerkvereniging in Vlaanderen die iedereen met een hart voor monumenten, landschappen en archeologische sites samenbrengt en ondersteunt. Op 12.05.2022 wordt het Doelland-project door ons voorgesteld tijdens een VL-NL conferentie Het Onroerend Goed, over de verbindende kracht van erfgoed.
Conceptschets NL in 2030 (VE-R)
Gebiedsanalyse: bodemkaart Doelland (studententeam Grond 2021)
Architectuuractie (studententeam Schurenboek 2021)
Waarnemingsschets schuren&landschap (studententeam Schurenboek 2021)
Sfeerbeeld ontwerp (Annelies Seys)
Doelland macrovisie
Doelland masterplan meso