On Continuity and Identity: A GENEROUS HOMESTAY
IN AL KALH SARQ (EGYPTE)
– COMMUNITY BASED TOURISM –
Master interieurarchitectuur
Academiejaar 2020-2021, Masterproef, Gent
Tutors: Hilde Bouchez en Tom Callebaut
Foto: Al Kalh Sarq – Egypte
WILD STUDIES – ON IDENTITY AND CONTINUITY
WILD STUDIES
WILD STUDIES wil met het onderzoeksproject ON IDENTITY AND CONTINUITY oude kennis en wijsheid terug activeren, als een motor voor betekenis in een geglobaliseerde en superdiverse wereld.
Architecten hebben in wezen te maken met de materiële cultuur. WILD STUDIES focust echter ook op het immateriële, zoals bijvoorbeeld ambachten, verhalen en rituelen, omdat deze vaak de essentiële en onuitgesproken facetten van erfgoed en een levende tradities zijn. In plaats van dit onder een erfgoedstolp te plaatsen wil WILD STUDIES net de continuïteit van het traditionele leven, dat mensen een identiteit geeft en een gevoel van verbondenheid creëert, versterken
In de voorbije vier jaar startte WILD STUDIES in drie afgelegen, rurale gebieden, waar de etnische groepen, als een gevolg van crisissen gerelokeerd zijn (displaced) en we door middel van een nieuw gebouw een proces van identiteitsontwikkeling en verbondenheid willen activeren. De gebouwen hebben telkens de bedoeling om pilootprojecten te zijn en de lokale samenleving te stimuleren om zelf initiatief te nemen in de verdere uitbouw.
In de door aardbeving getroffen Kathmanduvallei (Nepal) wordt een leerplek voor een heel dorp gefinaliseerd: de ‘Post-School’. In deze leerplek moet zowel lokale als globale kennis en wijsheid kunnen doorgegeven worden en dat doorheen alle generaties van het dorp.
In het door burgeroorlog en Ebola getroffen Beni (Congo) wordt een paviljoen ‘ Espace de Recharge’ gebouwd, dat als ontmoetingsplaats de sociale cohesie, het vertrouwen en de vreugde van het dorp wil versterken. Dat paviljoen wil voldoende mensen en energie samenbrengen voor het uitbouwen van des Centres Généreux waarbij zowel aan functionele noden, zoals onderwijs of ziekenzorg beantwoord wordt, als aan sociale noden tegemoetgekomen wordt.
En in het door ‘global warming’ smeltende Ittoqqortoormiit (Groenland) werd in de school een verhalenhoek ontworpen. Van daaruit ontstond het idee om in de verlaten huizen van het dorp tijdelijke verblijfsruimtes te maken, gevuld met de verhalen van de oude dorpelingen, die bij elkaar gesprokkeld zijn door de leerlingen van het school.
Vanuit de projecten in Nepal, Congo en Groenland kwamen recent drie nieuwe vragen naar WILD STUDIES met de bedoeling om in een andere context en vanuit een andere concreetheid verder over ‘identity and continuity’na te denken en te ontwerpen: ‘the Shoemaker’s workplace’ in Namibië, een sociaal artistiek project rond barefoot shoes i.s.m. future footware, ‘a generous homestays’ in Upper Egypt, een sociaal artistiek project met linken naar duurzaam toerisme en ‘the Cleaning Boat’ in Indië, een ecologisch project in vervuild gebied.
VERVLECHTEN EN VERWEVEN
De bedoeling was om in Nepal, Congo en Groenland telkens een vruchtbare samenwerking tot stand te brengen waarbij, op basis van wederzijds respect en gelijkwaardigheid, een project kon gerealiseerd worden. Deze voor de hand liggende doelstelling bleek moeilijker te realiseren dan verwacht, omdat zowel de lokale bevolking als wij, als onderzoekers, zeer snel in een ‘wij-zij-rol’ vervallen of geduwd werden, en de projecten veel omslachtiger werden in uitvoering dan aanvankelijk verwacht. De essentie van de opgestarte projecten is niet het resultaat, maar het proces van vervlechting en verweving, waarbij zowel zij als wij van elkaar leren.
Alle projecten hebben gemeen dat ze zich in conflictzones bevinden. Geografisch, zoals bijvoorbeeld Beni, DR Congo; Historisch, zoals Upper Egypt (met de bouw van de Aswan dam); Geologisch door de aardbeving in Nepal; Ecologisch, zoals het smelten van de permafrost in Groenland, …
Bovendien behelst elke vorm van Noord-Zuid samenwerking een conflict in zich, omdat wij van het Noorden, helemaal anders naar de wereld kijken, dan zij in het Zuiden. Omdat wij van het Noorden in economische welvaart leven en zij van het zuiden, hoofdzakelijk in financiële armoede. Omdat zij in het Zuiden nog een verbondenheid kennen met het ‘onzichtbare’ of het ‘mysterieuze’ en wij in het Noorden vaak vele vormen van zingeving en een holistische wereldvisie verloren zijn.
Uit ervaring in onze projecten (www.wild-studies.org) is gebleken dat initiatieven, die als doel hebben een sociale verandering in een dorp teweeg te brengen, heel moeizaam lopen, zolang de dorpelingen individueel over onvoldoende financiële middelen beschikken en arbeidsmigratie (hoofdzakelijk van de mannen), veelal tot sociale ontwrichting leidt. Het individuele tekort, staat vaak het grotere sociale project in de weg, om van een doorgedreven egagement van de lokale bevolking te kunnen spreken. Dit creëerde bovendien een verwarrend spanningsveld tussen hun dagdagelijkse noden en realiteit en deze van onze studenten die bijvoorbeeld in Nepal voor korte of langere tijd in het dorp verbleven hebben en werkzaam zijn geweest. Gaat het hier over vrijwilligerswerk, samenwerking of een vorm van toerisme (voluntourism)?
Toerisme krijgt soms een bijklank van profitariaat, disrespect of gebrek aan authenticiteit. Maar het is misschien het meest oprechte standpunt: we reizen naar de ander.
In deze superdiverse, globalistische tijd dringt daarbij de vraag: hoe kan toerisme een hefboom zijn voor sociale, culturele en economische veranderingen in een rurale gemeenschap? Het onderzoek van WILD STUDIES voor het academiejaar 20-21 vertrekt daarom vanuit de invalshoek van ‘community based tourism’.
ONDERZOEKSVRAAG: HOE KAN TOERISME EEN HEFBOOM ZIJN VOOR SOCIALE, CULTUURELE EN ECONOMISCHE VERANDERINGEN IN EEN RURALE GEMEENSCHAP?
Het faillissement van Thomas Cook (sept 2019), toont dat veel toeristen op zoek zijn naar een andere soort reis dan de all-in vakantie. Het succes van online platformen zoals airbnb, booking.com, tripadviser, uber,… zorgen ervoor dat veel toeristen vandaag makkelijker toegang vinden tot alternatieve reizen. Het is niet toevallig dat Airbnb naast het aanbieden van ‘Homestays’ nu ook wereldwijd ervaringen ‘Airbnb Experiences’ heeft geïntroduceerd.
Het is op deze trend dat wij willen inspelen, door de bewoners van nog vaak ‘authentieke’ dorpen uit rurale gebieden zelf te betrekken in het proces en ‘eigenaar’ te maken van de economische winst, die voortvloeit uit de ‘ervaringen’ van toeristen.
Daarenboven houdt Covid ons binnen de grenzen van Europa en stelt zich de vraag, kunnen we een reiservaring ontwikkelen, voor lokale reizigers? Of een plek creeren die eerder te maken heeft met ‘ontdekken’ dan met ‘toerisme’?
ONTWERPVRAAG: HOE KUNNEN KLEINE MAAR KRACHTIGE,RUIMTELIJKE INGREPEN LOKALE, RURALE GEZINNEN HELPEN BIJ HET UITBOUWEN VAN EEN EIGEN ‘GENEROUS HOMESTAY’?
Met deze masteropdracht willen we onderzoeken hoe het openstellen van de eigen woning een reiservaring voor de toerist kan worden. Vanuit een genereus ontwerp en een geleide transitie wil dit ontwerpend onderzoek inzichten verwerven om een hefboom te kunnen zijn voor sociale, culturele en economische veranderingen in een rurale gemeenschap.
HET GENEREUZE.
Generositeit is een gebaar dat in alle vrijheid en vanuit een oprechtheid ontstaat. Er word je meer aangeboden dan je verlangt of gevraagd hebt. Het meer zit hem niet zozeer in het materiële of de kwantiteit van wat aangeboden wordt, maar in de gelaagdheid, de oprechtheid en de vrijheid om anders te zijn, anders te denken en anders te handelen. Generositeit is een pure vorm van gastvrijheid, waarbij de vrijheid van de gast gerespecteerd wordt.
De Franse filosoof André Comte-Sponville (38) zet in zijn boek ‘Petit traité de grandes vertus’ generositeit ten opzichte van enkele andere verwante termen zoals rechtvaardigheid, solidariteit of liefde. Volgens Comte-Ville is generositeit niet zo noodzakelijk of dringend als rechtvaardigheid, het valt niet op te eisen. Hij beschouwt generositeit eerder als een luxe of een extra gelaagdheid.
In vergelijking met solidariteit, wat een eenheid of cohesie suggereert, of in vergelijking met vrijgevigheid vindt hij generositeit autonomer. Volgens Comte-Sponville is generositeit zelfs waardevoller dan liefde. In liefde zit er ook verlangen om er iets voor terug te krijgen. Liefde heeft te maken met een behoefte, een mooie behoefte natuurlijk, maar generositeit heeft dat juist niet: je bent genereus vanuit een zelfstandige vrijheid. Genereus zijn, is jezelf ergens overstijgen.
De nadruk op de vrijheid bij generositeit zou de indruk kunnen wekken dat er een gebrek is aan engagement of aan verbondenheid of dat het vluchtig en oppervlakkig is, maar het is eerder een teken van vertrouwen in ‘de ander’ en in ‘het leven’. Het is veeleer een universele dan een particuliere daad wat voortspruit uit een vorm van dankbaarheid.
Architectuur die genereus is gaat verder dan het programma van eisen en biedt meer dan antwoorden op specifieke noden. Zo kan architectuur zowel iets betekenen voor zijn bewoners, als voor de directe omgeving, en voor de maatschappij. Ze kan bewoners zowel comfort bieden als uitdagen en kan een maatschappij zowel vormgeven als in vraag stellen. Genereuze architectuur is heel praktisch en concreet, maar ook heel filosofisch en symbolisch. Ze kan zowel groot als klein zijn en is voor iedereen haalbaar.
DE GENEREUZE RUIMTE
Het concept van de genereuze ruimte is specifiek ontwikkeld voor een diverse samenleving die volop in beweging is. Bij het ontwikkelen van een genereuze ruimte wordt architectuur evenzeer als een concreet project, dan als een proces van onderzoek en experiment gezien: een laboratorium voor generositeit. De genereuze ruimte is een plek die ontstaat vanuit vertrouwen, en die verbeelding stimuleert. In de genereuze ruimte worden functie en betekenis verweven en wordt het binaire denken opengebroken. Het biedt ruimte aan diverse verhaallijnen waarbij verschillen even belangrijk zijn als raakpunten. Het is een plek die zowel openstaat voor het alledaagse als voor wat ons overstijgt. Ze is evenzeer een concreet project als een maatschappelijk gebaar. De genereuze ruimte is open en gastvrij. Het is een plek om thuis te komen, maar is ook een plek die soms vreemd aanvoelt en andere codes heeft. Dat helpt om mensen bewuster te doen binnenkomen. Het nodigt uit om een eigen standpunt te zoeken en in te nemen. Het opent het hart, het verstand en de buik. Het stimuleert het zoeken naar een mooi evenwicht tussen de heldere eenvoud van het leven en de verborgen geheimen van het mysterie. De genereuze ruimte is altijd in groei. Dat vraagt tijd en geduld. Het (ver)bouwen, bewonen en zorg dragen voor, is als een ritueel om de plek rijker te maken.
ONTWERPEND ONDERZOEK als begeleider bij transitie.
Ontwerpend onderzoek is een manier van denken, ontwerpen, bouwen, samenwerken en reflecteren. Een ontwerpproces waarbij ruimtelijke projecten ook ingezet worden als onderzoeksinstrumenten is duurzamer dan waarneer architectuur louter als een project gezien wordt, een anwtoord op een vraag. Architectuur wordt zo een reeks van dynamische interacties in plaats van een statisch gegeven. Ontwerpend onderzoek stimuleert de permanente flow van veranderingen. Geen enkele stap is definitief. Geen enkele stap hoeft perfect te zijn of gedragen te worden door de hele gemeenschap. Bij een volgende stap is koerswijziging toch mogelijk. Unanimiteit bij een project wordt dan de motor, en bezwaren of conflicten het onderwerp van verder onderzoek. Het depolariseert en helpt mensen samen te werken. Een goed onderzoek is betekenisvol voor de concrete situatie, maar draagt ook bij aan een maatschappelijke zoektocht. Ook dat is duurzaam bouwen: het vervlechten van individuele noden en gemeenschappelijke belangen. Zo kan ieder gebouw, plein of park onderdeel worden van een netwerk van onderzoek en wordt het leven een experiment met kansen in plaats van een poging met mislukkingen.
Het ontwerpend onderzoek creëert een ruim scala aan diverse toekomstperspectieven. Die diversiteit aan mogelijkheden zorgt ervoor dat verandering minder bedreigend is en helpt teams om veel verder vooruit te denken. Zo faciliteert het een gemeenschap in het proces van verandering.
Ook voor een snel veranderende wereld is de rol van het ontwerpend onderzoek interessant. Het prikkelt de verbeelding omdat het zowel mogelijke als onmogelijke scenario’s au serieux neemt. Die prikkeling helpt mensen veerkrachtiger en flexibeler om te gaan met verandering. Ze kunnen een verandering beter aan maar kunnen een verandering ook zelf gaan vormgeven. Doordat ontwerpend onderzoek meerdere toekomstperspectieven verbeeldt, waarvan sommige heel onverwachte, biedt het ook meer hoop.
Ontwerpend onderzoek kan in die zin ook ingezet kunnen worden voor moeilijke, maatschappelijke vraagstukken, die niet noodzakelijk vanuit een ruimtelijke vraag ontstaan. Ontwerpend onderzoek zou wereldbeelden kunnen schetsen waarbij we veel meer solidair zijn, waarbij economie niet meer bestaat bij gratie van groei, waarbij we anders omgaan met de dood of rituelen en waarbij cultuur een andere rol toebedeeld krijgt. Gemeenschappen in nood worden dikwijls vanuit hun bedreiging benaderd, maar bieden vanuit het oogpunt van ontwerpend onderzoek ook kansen om als wereld anders samen te werken, anders te functioneren en een nieuwe droom te realiseren.
GENEROUS HOMESTAY in Al Kalh Sarq, Egypte.
De concrete ontwerpopdracht maakt deel uit van een pilootproject dat opgestart wordt in een dorp langs de idyllische oevers van de Nijl, centraal gelegen tussen de archeologische sites van Luxor en Aswan, en op enkele kilometers van de stad Edfu. De site is bereikbaar met de trein vanuit Cairo, of met privé-vervoer vanuit Marsa-Alam en Hurghada. De problematiek en gevolgen van arbeidsmigratie leeft heel erg in deze streek. Daarenboven wonen in deze streek veel Nubische families, die in de jaren zestig, verplicht verhuisd werden naar deze regio, daar hun thuisland onder water werd gezet, voor de bouw van de Aswan dam (1958). De zeer kleurrijke etnische groep is nu reeds een toeristische trekpleister in de vooral nagebouwde Nubische dorpen in Aswan.
Dit pilootproject heeft een dubbele doelstelling. Enerzijds het verzelfstandigen van de lokale bevolking, door eigen financiële middelen te vergroten, door het verhuren van hun woning, als onderdeel van een genereuze reiservaring. Het is hierbij belangrijk dat de ervaring voor zowel de lokale families als de reizigers eerlijk en open is. Het is niet de bedoeling om een reiservaring ‘op te voeren’, maar om een oprechte menselijke verbinding teweeg te brengen. Anderzijds is het belangrijk dat de woningen verbouwd worden met traditionele materialen en methodes, en de huizen ingericht worden met traditioneel en ambachtelijk vervaardigde huisraad, al dan niet voorzien van een hedendaags ontwerpaccent. Hierbij staat het behoud en het doorgeven van oude ambachten en bouwmethodes centraal en het her-activeren van de Nubische identiteit. Wat vanuit een duurzaamheidsperspectief één van de belangrijkste doelstellingen is van onze organisatie, en geheel in lijn met de doelstellingen van UNWTO.
De ervaring uit onze projecten in Nepal en Groenland hebben ons geleerd dat families in rurale gebieden best begeleid worden in het aanpassen van een woning naar Westerse maatstaven, ter bevordering van duurzaam toerisme. Zelf hebben ze de impuls om de woning met ‘Westerse’ materialen en meubelen te renoveren,- lees Chinese consumptiegoederen en bouwmaterialen. Dat de cultuur-toerist uit het Noorden, net de geschilderde lemen huizen en de lokale ambachten prevaleert is voor hen, vaak onbegrijpelijk.
De ontwerpopdracht heeft een dubbele uitdaging: het ontwerpen van een concrete ruimte: een genereus verblijf én het ontwerpen van een duurzaam proces: een geleide transitie.
Het programma.
(nog uit te schrijven)
De output.
(nog uit te schrijven)
Het ritme.
Er wordt van bij het begin een persoonlijke uitgewerkte planning en timing van iedere student gevraagd dat als onderzoeks-en ontwerpstrategie week per week nauwgezet opgevolgd wordt. In deze planning moeten zowel de eigenheid, de diepgang, de methodes, de aandachtspunten, de verwevenheid en de persoonlijke doelstellingen verwerkt worden. Ook de opmaak van een planning en timing is een ontwerp en een dynamisch proces. De persoonlijke timing moet compatibel zijn met enkele ijkmomenten die door de docenten opgegeven worden.
- Bekijk hier de presentatie. (pdf)
- Lees hier de opo 22 opdrachtfiche